KİMYA PROSES ELEMANI UZMANLIK EĞİTİM PROGRAMI AÇIKLAMASI

Bu kapsamlı eğitim programı, petrokimya, ilaç, gübre, polimer ve benzeri kimyasal üretim tesislerinde görev alacak personelin, proses ekipmanlarını en yüksek güvenlik, verimlilik ve çevresel sorumluluk bilinciyle çalıştırma, izleme ve kontrol etme yetkinliğini kazandırmak üzere tasarlanmıştır. Program, teorik kimya bilgisini, saha operasyon tecrübesiyle birleştirerek katılımcıları tesisin kilit elemanları haline getirmeyi hedefler.

1. PROSES GÜVENLİĞİ VE HUKUKİ ZEMİN

Eğitimin temelini oluşturan bu modül, kimyasal işlerin yasal çerçevesini, risk dilini ve saha kültürünü oturtur.

• Yasal Zorunluluklar ve Yönetmelikler: 6331 Sayılı İSG Kanunu ve Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda İSG Yönetmeliği temelinde kimya proses işlerinin yasal gereklilikleri. SEVESO Yönetmeliği (Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi) çerçevesinde proses elemanının görev ve sorumlulukları.
• Tehlikeli Kimyasalların Sınıflandırılması (GHS): Küresel Uyum Sistemi (GHS) ve CLP Yönetmeliği’ne göre kimyasalların patlayıcı, yanıcı, toksik, aşındırıcı ve çevreye zararlı olarak doğru sınıflandırılması. Etiketleme ve Piktogramların (Tehlike İşaretleri) anlamı.
• Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS/GBF): GBF’nin 16 bölümünün detaylı okunması ve yorumlanması. Özellikle “Maruziyet Kontrolleri”, “Acil Durum Önlemleri” ve “Taşıma/Depolama” bölümlerindeki bilgilerin sahada nasıl uygulanacağı.

1. PROSES EKİPMANLARI VE İŞLETİM UZMANLIĞI

Bu modül, bir kimya tesisinin kalbini oluşturan ekipmanların çalışma prensiplerini ve operasyonel güvenliğini öğretir.

• Akışkan Kontrol Sistemleri: Pompalar (Santrifüj, Pozitif Deplasmanlı) ve Kompresörlerin güvenli devreye alma (start-up) ve durdurma (shut-down) prosedürleri. Pompada kavitasyon ve kompresörde surge gibi arızaların tespiti ve önlenmesi.
• Vana ve Boru Hatları: Küresel, kelebek, sürgülü ve kontrol vanalarının doğru kullanımı ve kritik vanaların yerinde tespiti. Boru hatlarında izolasyon, ısıtma (tracing) ve akış yönü/içerik renk kodlarının güvenlik protokolündeki yeri.
• Basınçlı Kaplar ve Isı Transferi: Reaktörler, eşanjörler ve depolama tanklarının operasyonel limitleri. Emniyet Ventilleri (PSV) ve basınç tahliye sistemlerinin çalışma prensibi ve periyodik kontrol zorunluluğu.
• Reaksiyon Yönetimi: Reaktörlerdeki sıcaklık, basınç ve karıştırma hızı gibi parametrelerin kontrolü. Termal Kaçak (Runaway Reaction) riskinin tespiti, önlenmesi ve acil soğutma/durdurma sistemlerinin manuel olarak tetiklenmesi.

III. TEKNİK GÜVENLİK VE ENERJİ İZOLASYONU

Proseslerdeki en büyük kaza riskleri olan enerji kontrolü ve patlamadan korunma bu modülün odak noktasıdır.

• Kilitleme ve Etiketleme (LOTO): Kimyasal proseslerde LOTO prosedürünün uygulanması. Çoklu enerji kaynaklarının (elektrik, kimyasal basınç, mekanik yay) izolasyonu. Kimyasal hatlarda körleme (blanking) ve boşaltma (purging) prosedürleri.
• Patlama ve Yanma Güvenliği (ATEX): Yanma Üçgeni ve Patlama Beşgeni kavramları. Proseslerdeki LEL (Alt Patlama Limiti) ve UEL (Üst Patlama Limiti) değerlerinin anlaşılması ve bu limitler dışındaki güvenli çalışma. Ex-proof ekipmanların ve inert gaz (Azot) örtüleme (blanketing) sistemlerinin kullanımı.
• Çalışma İzni Sistemi (Permit-to-Work): Montaj, bakım, onarım, Sıcak İş (kaynak, kesme) ve Kapalı Alana Giriş gibi yüksek riskli görevler için izin sistemlerinin zorunlu olarak uygulanması ve kontrolü.

1. PROSES İZLEME, ÇEVRE VE KALİTE KONTROL

Proses elemanının çevresel sorumlulukları ve operasyonel verimlilik becerileri bu modülde yer alır.

• Ölçüm ve Kontrol Sistemleri: Tesisin kontrol odasındaki DCS (Dağıtılmış Kontrol Sistemi) veya PLC arayüzlerinin kullanımı. Kritik ölçüm cihazları (transmitterler, termokupllar) ve alarmların doğru yorumlanması ve anında müdahale.
• Anormallik Yönetimi: Proses değişkenlerinde meydana gelen sapmaların (drift) ve beklenmedik durumların (trip) tespiti. Kök Neden Analizi becerileriyle proses hatasını bulma ve tekrarlama riskini önleme.
• Çevresel Yönetim: Proses kaynaklı hava emisyonlarının ve atık sıvı deşarjlarının yasal limitler dahilinde izlenmesi. Tehlikeli Atık Yönetimi (etiketleme, depolama ve bertaraf) prosedürleri.

1. ACİL DURUM, KİŞİSEL KORUNMA VE İLK YARDIM

Bu son modül, kriz anında hayat kurtarıcı müdahaleye odaklanır.

• Kimyasal KKD ve Hijyen: Kimyasalın türüne (asit, baz, solvent) uygun kimyasal koruyucu eldiven (neopren, nitril vb.), tulum ve solunum cihazı (SCBA) seçimi. Solunum cihazı kullanıcıları için Fit Testi zorunluluğu.
• Kimyasal Sızıntı ve Dökülme Müdahalesi: Farklı kimyasal türleri için dökülme kitlerinin (spill kit) kullanımı. Sızıntı durumunda yayılmayı önleme, nötralize etme ve toplama prosedürleri.
• Acil Durum Planı ve Kurtarma: Tesisteki Acil Durum Planı’nın (AEP) okunması ve tahliye yolları. Kimyasal maruziyet durumunda Güvenlik Duşları ve Göz Yıkama İstasyonlarının kullanımı.
• Kimyasal Maruziyette İlk Yardım: Kimyasal yanıklar, göz teması ve zehirli gaz solunması gibi durumlarda yapılacak ilk müdahale (gözlem süresi, yıkama süresi, antidot bilgileri).