1. Giriş ve Eğitimin Amacı

İşaretçi (sapancı) personel kaldırma ve taşıma işlerinde güvenli operasyonun en kritik halkalarından biri. Vinç, forklift, kule vinç, mobil vinç ve benzeri kaldırma ekipmanlarının kullanıldığı ortamlarda işaretçi-sapancı çalışanlar hem operatörle iletişimi sağlar hem de yüklerin güvenli biçimde bağlanmasını, taşınmasını ve yerleştirilmesini koordine eder.

Bu eğitim iş kazalarının önlenmesi, yük kaldırma faaliyetlerinde risklerin ortadan kaldırılması, doğru işaretleşme ve haberleşme becerilerinin kazandırılması ve yasal yeterliliğin sağlanması amacıyla hazırlanmış. Eğitim sonunda katılımcılar işaret ve komut sistemlerini etkin kullanabilecek, kaldırma ekipmanlarını tanıyacak ve yük bağlama tekniklerini güvenli şekilde uygulayabilecek.

2. Yasal Dayanak

Eğitim şu mevzuat ve standartlar esas alınarak hazırlanmış:

• 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
• Tehlikeli ve Çok Tehlikeli İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
• TS ISO 23853 — Kaldırma Ekipmanlarında İşaretleşme Standardı
• Vinç, Sapan ve Kaldırma Ekipmanları Periyodik Kontrol Yönetmeliği

Bu eğitim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen mesleki eğitim zorunluluğu kapsamında. İşletmelerde yük kaldırma ve taşıma faaliyetlerinde görev alan her sapancı personel bu eğitimi almak zorunda.

3. Hedef Kitle

Bu eğitim şunlar için:

• Şantiyelerde, fabrikalarda, limanlarda, tersanelerde veya endüstriyel tesislerde yük kaldırma, taşıma, istifleme ve yerleştirme işlerinde görev alan çalışanlar
• Vinç, kule vinç, mobil vinç ve kaldırma ekipmanı operatörleri ile koordineli çalışan işaretçiler
• Kaldırma ekipmanı kullanılan üretim, bakım, onarım ve montaj alanlarında çalışanlar
• Lojistik, inşaat, madencilik, demir-çelik, enerji ve endüstri tesislerinde görev yapan personeller

4. Eğitimin Genel İçeriği

4.1. İşaretçilik ve Sapancılığın Tanımı

• İşaretçi ve sapancı görev tanımları
• İşletmede işaretçi-sapancı ilişkisi ve sorumluluk alanları
• Kaldırma operasyonlarındaki hiyerarşi ve görev paylaşımı
• Vinç operatörü ile iletişim kurma prensipleri

4.2. Yük Kaldırma Ekipmanlarının Tanıtımı

• Vinç türleri (kule vinç, mobil vinç, tavan vinci, portal vinç)
• Kaldırma ekipmanları ve yardımcı aparatlar (halat, zincir, kanca, klemens, mapalar, kıskaçlar)
• Sapan çeşitleri (halat sapan, zincir sapan, tekstil sapan)
• Taşıma kapasitesi (SWL — Safe Working Load) kavramı
• Ekipmanların periyodik kontrolleri ve bakım esasları

4.3. Yük Bağlama (Saplama) Teknikleri

• Doğru sapan seçimi ve bağlama açısı
• Tek, çift, üç ve dört kollu sapan kullanımı
• Denge noktası, ağırlık merkezi ve yük dağılımı hesaplama
• Yükün devrilme ve kayma riskine karşı alınacak önlemler
• Sapanların uygun bağlantı noktalarına takılması
• Kaldırma öncesi kontrollerin yapılması

4.4. İşaretleşme ve İletişim Teknikleri

• El işaretleri, vücut dili ve sesli komutların tanımı
• Standart vinç işaretleri (yukarı, aşağı, dur, sağa, sola, acil dur)
• Operatörle senkronize çalışma yöntemleri
• Gürültülü ortamlarda güvenli iletişim teknikleri
• El işaretlerinin görünürlük, hız ve doğruluk kriterleri

4.5. İş Sağlığı ve Güvenliği Kuralları

• Yük kaldırma sırasında en sık yaşanan kazalar
• Kaza nedenleri: yanlış işaret, dengesiz yük, sapan kopması, iletişim hatası
• Risk analizi ve güvenli kaldırma planı oluşturma
• Kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanımı: Baret, eldiven, çelik burunlu ayakkabı, reflektif yelek, eldiven ve gözlük
• Çalışma alanı güvenliği, çevresel sınır işaretleri ve uyarı levhaları
• Kaldırma operasyonunda “tek komut — tek lider” prensibi

4.6. Acil Durum Yönetimi ve İlk Müdahale

• Yük devrilmesi, halat kopması veya sapan kırılması durumunda izlenecek adımlar
• Acil durdurma işaretlerinin önemi
• Olay sonrası alan güvenliği sağlama ve ilk yardım bilinci
• İletişim zinciri: operatör, güvenlik ekibi, ilk yardım personeli

4.7. Saha Uygulamaları ve Pratik Eğitim

• Gerçek yüklerle işaretleşme uygulamaları
• Farklı ekipmanlarda sapan takma ve çözme çalışmaları
• Yanlış bağlama örneklerinin analizi
• Kaldırma planı oluşturma ve uygulama senaryoları

5. Risk Değerlendirmesi ve Güvenli Çalışma Yöntemleri

İşaretçi ve sapancıların görev yaptığı alanlar yüksek risk taşıyor. Bu nedenle eğitimde risk tanımlama yöntemleri, güvenli çalışma alanı oluşturma, tehlikeli bölgelere erişim kısıtlaması, operasyon öncesi “kontrol listesi” uygulaması öğretiliyor. “Önce güvenlik” prensibi tüm çalışma sürecinin temel felsefesi olarak vurgulanıyor.

6. Öğrenme Çıktıları

Eğitim sonunda katılımcılar:

• Kaldırma ekipmanlarını tanır ve güvenli biçimde kullanır
• Operatörle standart işaret diliyle doğru iletişim kurar
• Yük bağlama ve çözme işlemlerini hatasız uygular
• Tehlikeli durumları erken fark eder ve önleyici tedbir alır
• İş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun davranış sergiler
• Saha içinde disiplinli ve güvenli bir iş kültürünü benimser

7. Değerlendirme ve Belgelendirme

Eğitim sonunda katılımcılar teorik (test usulü) ve pratik (uygulamalı) sınavlara tabi tutuluyor. Başarılı olanlara “Tehlikeli ve Çok Tehlikeli İşlerde İşaretçi (Sapancı) Eğitimi Katılım Belgesi” veriliyor. Bu belge işverenin 6331 Sayılı Kanun kapsamında yasal yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlıyor ve personelin tehlikeli işlerde çalışma yetkisini belgelendiriyor.

8. Sonuç

İşaretçi (sapancı) eğitimi yalnızca teknik bir beceri kazandırmıyor, aynı zamanda güvenlik kültürünü, dikkatli çalışma alışkanlıklarını ve ekip uyumunu geliştiriyor. Bu eğitimle yetişen çalışanlar “insan hayatının öncelikli olduğu güvenli çalışma” anlayışını benimseyerek hem kendi güvenliklerini hem de ekip arkadaşlarının güvenliğini sağlıyorlar.

Sonuç olarak bu eğitim yük kaldırma ve taşıma operasyonlarında sıfır hata ve sıfır kaza hedefi ile çalışan profesyonel bir iş gücü oluşturmayı amaçlıyor.