I. ANA BÖLÜM: YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER VE GÜVENLİK KÜLTÜRÜ (A1 Yeterlilik Birimi)
Bu modül bir operatörün mesleğe başlamadan önce içselleştirmesi gereken temel İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) kültürünü ve yasal çerçeveyi detaylandırıyor.
⦁ Köprülü Vinç Operatörünün Yasal Sorumlulukları: Ulusal ve uluslararası mevzuatlar (İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, İSG Kanunu) çerçevesinde operatörün yasal ve etik yükümlülükleri detaylı inceleniyor. Vinç operatör belgesinin gerekliliği, süresi ve denetimlerdeki rolü açıklanıyor.
⦁ Risk Yönetimi ve Acil Durum Prosedürleri: Çalışma ortamındaki temel riskler (çarpma, ezilme, elektrik tehlikesi, yük düşmesi) sistematik olarak analiz ediliyor. Risk Değerlendirme Metotları öğretiliyor. Acil durumlara (yangın, gaz sızıntısı, deprem, vinç arızası) anında ve doğru tepki verme senaryoları ve İlkyardım Temelleri işleniyor.
⦁ Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) ve Güvenli Çalışma Alanı: Vinç operasyonu için gerekli olan KKD’lerin (yüksekte çalışma emniyet kemeri, özel baret, eldiven, ayakkabı) standartları, kullanım ömürleri ve zorunlu hallerde (yüksekte bakım, kediye erişim) emniyet tedbirleri uygulamalı olarak anlatılıyor.
⦁ Elektrik ve Yüksek Gerilim Güvenliği: Köprülü vinçlerin en büyük tehlikesi olan elektrik enerjisi ele alınıyor. Yüksek gerilim hatlarına yakın çalışma limitleri, vinç enerji kesme noktaları ve LOTO (Kilitleme/Etiketleme) prosedürlerinin hayati önemi teorik ve pratik örneklerle pekiştiriliyor.
⦁ Çevre ve Kalite Yönetim Sistemleri: Çalışma sırasında ortaya çıkan çevresel etkilerin yönetimi, tehlikeli atık (yağ, kimyasal) ayrıştırması ve depolanması. ISO 9001, ISO 45001 gibi kalite ve yönetim sistemlerinin vinç operasyonlarına entegrasyonu ve kaliteyi bozacak hata ve arızalar.
II. ANA BÖLÜM: VİNÇ TEKNOLOJİSİ VE KONTROLLER (A2 Yeterlilik Birimi)
Bu modül vinçlerin mekanik, elektriksel ve yapısal özelliklerini derinlemesine kavratarak, operatörün makineyi tanımasını ve sorunları önceden tespit etmesini sağlıyor.
⦁ Köprülü Vinçlerin Yapısı ve Çeşitleri: Tek kirişli, çift kirişli, portal, yarı portal ve pergel vinçlerin yapısal farkları, kaldırma kapasiteleri ve kullanım avantajları karşılaştırmalı olarak anlatılıyor. Özellikle Raylı Sistem ve Kedi/Araba hareket mekanizmaları derinlemesine inceleniyor.
⦁ Ana Bileşenlerin İncelenmesi: Kaldırma Grubu: Motorlar, redüktörler, fren sistemleri (elektromanyetik, hidrolik), tambur, çelik halatlar ve kancanın yük altındaki davranışı. Yürüyüş Grubu: Köprü tekerlekleri, yürüyüş başlıkları, ray bağlantıları ve ray sistemindeki aşınma/deformasyon kontrolleri.
⦁ Kontrol Sistemleri ve Otomasyon: Kumanda Türleri: Kabin içi kontrol panelleri ve uzaktan kumanda cihazlarının (telsiz) güvenli kullanımı. Hız Kontrol Mekanizmaları (Frekans konvertörleri/invertörler) ve yük altındaki hassas pozisyonlama teknikleri.
⦁ Güvenlik Donanımları ve Sınırlayıcılar: Limit Switchler (üst/alt limit, köprü/araba son limitleri), Aşırı Yük Sınırlayıcıları ve Çarpışma Önleme Sistemlerinin (Anti-Collision) test edilmesi ve doğru çalışıp çalışmadığının kontrolü. Bu sistemlerin devre dışı bırakılmasının sonuçları.
⦁ Teknik Dokümantasyon Okuma ve Anlama: Vinç Kapasite Tabloları, Yükleme Şemaları ve Kullanım Kılavuzlarının doğru okunması ve anlanması. Yükün kaldırılabileceği maksimum ağırlığın ve geometrik limitlerin belirlenmesi.
III. ANA BÖLÜM: OPERASYON VE ELLEÇLEME TEKNİKLERİ
Bu modül yüklerin güvenli bir şekilde bağlanması, manevrası ve hedefe iletilmesi için gereken üst düzey pratik becerileri kapsıyor.
⦁ Sapanlama (Rigging) ve Kaldırma Ataşmanları Yönetimi: Kanca Altı Ekipmanların (halat, zincir, sapan, mapa, kaldıraç kirişleri) teknik özellikleri, yük taşıma kabiliyetleri ve hurdaya ayırma kriterleri. Sapanlama Metotları (Sepet, kanca, boğma) ve Ağırlık Merkezi (Center of Gravity) tespiti.
⦁ Sapan Açısı ve Yük Dinamikleri: Sapanlama açısının halat gerilimi üzerindeki matematiksel etkisinin hesaplanması ve güvenli açılarda (maksimum 60°) çalışma zorunluluğu. Yükün geometrik şekline göre sapanlama stratejileri.
⦁ Operasyon Öncesi Kontrol Listeleri ve Hazırlık: Operatörün güne başlarken doldurması gereken Günlük Kontrol Formları (Checklist) ve kayıt altına alma yükümlülükleri. Elleçleme sahasının zemin durumu, aydınlatma ve diğer personel yoğunluğuna göre Güvenli Rota Planlaması.
⦁ Yük Kaldırma ve Salınım Kontrolü (Hassas Manevra): Yükü zeminden ayırma (Ön Kaldırma/Prova Kaldırma) aşamasında denge kontrolü. Hızlı veya dengesiz hareketten kaynaklanan Yük Salınımının (Swaying) vinç hareketleriyle senkronize kontrolü ve ortadan kaldırılması için ileri düzey manevra teknikleri.
⦁ İletişim ve İşaretçi (Sapancı) Koordinasyonu: Kaldırma operasyonlarında Uluslararası Standartlarda El İşaretleri ve telsiz (VHF/UHF) iletişim protokolleri. İşaretçinin ve operatörün rolleri, sorumlulukları ve iletişim kopukluğu durumunda uygulanacak prosedürler.
⦁ Özel Yük Elleçleme ve İstifleme Kuralları: Uzun, geniş, dengesiz veya birden fazla kancalı vinçle senkronize hareket gerektiren kritik yüklerin (Kimyasal, Erimiş Metal) taşıma teknikleri. Yüklerin güvenli ve stabil bir şekilde istiflenmesi ve depolanması kuralları.
IV. ANA BÖLÜM: OTONOM BAKIM VE MESLEKİ GELİŞİM
Operatörün makinenin ömrünü uzatmak ve güvenliğini sağlamak için yapması gereken bakım görevleri.
⦁ Operatör Seviyesi Periyodik Bakım: Otonom Bakım: Günlük ve haftalık temizlik, yağlama noktalarının kontrolü ve basit gevşek cıvataların sıkılması. Halat, kanca ve fren balatası gibi kritik bileşenlerdeki aşınma limitlerinin gözle kontrolü ve erken tespit.
⦁ Arıza Tespiti ve Raporlama: Sık karşılaşılan elektrik (sigorta atması, limit switch hatası) ve mekanik (fren boşluğu, sesli çalışma) arızaların belirtileri. Operatörün yetkisi dışındaki arızaları doğru ve teknik terimlerle bakım ekibine raporlama prosedürleri.
⦁ Vinci Durdurma ve Park Etme Prosedürleri: Çalışma bitiminde vincin güvenli park konumu, kancanın yerden uygun yüksekliğe kaldırılması ve ana enerjinin kesilerek güvenli bir şekilde bırakılması.
⦁ Mesleki Gelişim ve Dijitalleşme: Vinç sektöründeki yenilikler, uzaktan izleme (IoT) ve otomasyon sistemleri hakkında temel bilgi. Operatörün mesleki yeterliliğini sürekli geliştirme yöntemleri ve sertifika yenileme süreçleri.
V. ANA BÖLÜM: UYGULAMALI EĞİTİM VE SINAVLAR
Uygulamalı Çalışma (Pratik): Gerçek bir köprülü vinç üzerinde veya yüksek teknoloji simülatörler kullanılarak teorik bilgilerin pratiğe dökülmesi. Yükü alma, taşıma, salınımı durdurma, hedefe hassas indirme ve acil durum manevraları tekrar tekrar uygulanıyor. Pratik sürede operatör adayı vinç üzerinde minimum 108 saat geçiriyor.
Teorik ve Performans Sınavları: Eğitim sonunda Ulusal Yeterlilik Kurumu (MYK) tarafından belirlenen standartlara uygun olarak yazılı (çoktan seçmeli) Teorik Sınav ve uygulamalı Performans Sınavı yapılıyor. Adayın bu sınavlarda başarılı olması İş Makinesi Operatörlük Belgesi/MYK Belgesi almasının ön koşulu.