İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSG) PROGRAMI DERS AÇIKLAMASI

Bu program, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun gerekliliklerini aşarak, çalışanların riskleri proaktif olarak yönetebilmeleri için gerekli olan teorik, teknik ve kültürel bilgileri beş ana modülde sunar.

MODÜL I: İSG HUKUKU, TEMEL KAVRAMLAR VE KÜLTÜR (3 Konu)

Bu modül, güvenlik felsefesinin temelini atar ve yasal zorunlulukları netleştirir.

1. İSG’nin Hukuki ve İnsani Boyutu

• 1.1. Yasal Çerçeve ve Yükümlülükler: 6331 Sayılı Kanun ve ilgili tüm yönetmeliklerin (Risk Değerlendirmesi, KKD, Eğitim vb.) temel hükümleri. İşveren, işyeri hekimi, İSG uzmanı ve çalışanların yasal sorumluluklarının karşılaştırmalı analizi.
• 1.2. İş Kazası ve Meslek Hastalığı: Tanımları, bildirim yükümlülükleri (yasal süreler) ve SGK kayıtlarındaki önemi. Ramakkala Olaylarının bildiriminin önemi ve bu olaylardan ders çıkarma mekanizmaları.
• 1.3. İSG Kurulu ve Çalışan Temsilcisi: Kurulun yasal görevleri, toplanma sıklığı ve temsilcilerin işlevleri. Çalışmaktan Kaçınma Hakkının yasal kullanımı.

2. İSG Kültürü ve Motivasyonu

• 2.1. Güvenlik Kültürünün Tanımı: Reaktif (tepki veren) kültürden proaktif (önleyici) kültüre geçiş.
• 2.2. Güvenli Davranış Geliştirme: Kişisel faktörlerin (yorgunluk, stres, dikkatsizlik) kaza üzerindeki etkisi. İş arkadaşını uyarma ve olumlu geri bildirim mekanizmaları.
• 2.3. İSG Maliyet Analizi: İş kazalarının doğrudan (tıbbi, tazminat) ve dolaylı (üretim kaybı, itibar zedelenmesi) maliyetlerinin modellenmesi.

3. Risk Değerlendirmesi ve Önceliklendirme

• 3.1. Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi: Çalışma ortamının, ekipmanın, süreçlerin ve insan faktörünün analizi.
• 3.2. Risk Analiz Metotları: 5×5 Matris veya JSA (İş Güvenliği Analizi) gibi yaygın kullanılan yöntemlerle riskin büyüklüğünün (olasılık x şiddet) belirlenmesi.
• 3.3. Risk Kontrol Hiyerarşisi: Önlem almada izlenmesi gereken zorunlu sıra: Eliminasyon, İkame, Mühendislik Kontrolleri, İdari Kontroller, KKD.

MODÜL II: FİZİKSEL VE ÇEVRESEL RİSKLER (4 Konu)

Bu modül, ergonomiden kaynaklanan zorlanmaları ve çevresel faktörlerin etkilerini ele alır.

4. Ergonomi ve Kas-İskelet Sistemi Sağlığı

• 4.1. Vücut Biyomekaniği: Omurga, eklemler ve kasların çalışma prensibi. Yanlış duruş ve yüklenmenin biyomekanik sonuçları.
• 4.2. Elle Taşıma Teknikleri: Yükün özelliklerine göre (ağırlık, şekil, dengesizlik) doğru kaldırma, taşıma ve indirme prosedürleri.
• 4.3. Ofis ve Endüstriyel Ergonomi: Ekranlı araçlarla çalışmada doğru masa-sandalye ayarı. Tekrarlayan hareketlere bağlı riskler (KİSH) ve önleyici egzersizler/molalar.

5. Fiziksel Ortam Faktörleri

• 5.1. Gürültü ve Titreşim: Gürültü maruziyet limitleri, işitme kaybının türleri. Gürültü kaynaklı risklerden (makine izolasyonu, KKD) korunma.
• 5.2. Termal Konfor ve İklimlendirme: Sıcaklık, nem ve hava akımı standartları. Yüksek sıcaklıkta çalışmaya bağlı ısı çarpması ve düşük sıcaklıkta çalışmaya bağlı hipotermi riskleri.
• 5.3. Aydınlatma ve Görüş: Çalışma alanına göre gerekli aydınlatma şiddeti (lüks değeri) ve göz yorgunluğunu önleme yöntemleri.

6. Kimyasal Riskler ve Tehlikeli Maddeler

• 6.1. Kimyasal Sınıflandırma ve Etiketleme: Kimyasal maddelerin tehlike sembolleri, sınıfları (yanıcı, patlayıcı, toksik) ve etiketleme standartları (GHS/CLP).
• 6.2. Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS/GBF): GBF’nin 16 bölümünün okunması, anlaşılması ve bu bilgilere göre önlem alınması.
• 6.3. Depolama ve Elleçleme: Kimyasal maddelerin uyumluluk ve ayrıştırma kurallarına göre güvenli depolanması ve dökülme/sızıntı durumlarında müdahale.

7. Biyolojik ve Psikososyal Riskler

• 7.1. Biyolojik Faktörler: Virüs, bakteri, mantar ve diğer patojenlere maruziyet riskleri (Örn: Sağlık çalışanları, laboratuvarlar).
• 7.2. Psikososyal Riskler: İş stresi, mobbing, iş yükü fazlalığı ve uzun çalışma saatlerinin çalışan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ve yönetim stratejileri.

MODÜL III: TEKNİK VE MAKİNE GÜVENLİĞİ (3 Konu)

Bu modül, tehlikeli iş ekipmanları ve enerji kaynaklarına odaklanır.

8. Elektrik ve Yangın Güvenliği

• 8.1. Elektrik Güvenliği: Elektrik çarpmasının fizyolojisi. Topraklama, izole araçlar ve kaçak akım koruma cihazlarının (RCD) önemi.
• 8.2. Kilitleme/Etiketleme (LOTO): Periyodik bakım, onarım ve kurulum işlerinde LOTO prosedürünün zorunlu uygulaması. Enerji kaynaklarının izolasyonu.
• 8.3. Yangın Güvenliği ve Müdahale: Yanma üçgeninin bileşenleri. Yangın sınıfları (A, B, C, D, F) ve her sınıfa uygun söndürme cihazlarının (Kuru kimyevi, CO2, Köpük) kullanımı.

9. Makine ve Ekipman Güvenliği

• 9.1. Makine Koruyucuları: Sabit, hareketli ve kilitlemeli makine koruyucularının türleri ve kullanım amacı. Acil Durdurma butonlarının yerleşimi.
• 9.2. Basınçlı Kaplar: Kazanlar, kompresörler ve gaz tüpleri gibi basınçlı ekipmanların periyodik kontrol zorunluluğu ve emniyet ventili kontrolleri.
• 9.3. Kaldırma ve Taşıma Ekipmanları: Vinç, forklift, caraskal gibi ekipmanların güvenli kullanımı, yük kaldırma kapasiteleri ve operatör yetkilendirmesi.

10. Yüksekte ve Kapalı Alanlarda Çalışma

• 10.1. Düşmeye Karşı Korunma: Düşmeyi önleyici (korkuluk, iskele) ve düşmeyi durdurucu (emniyet kemeri, yaşam hattı) sistemlerin seçimi ve montajı.
• 10.2. Güvenli İskele Kurulumu: İskelelerin kontrolü, etiketlenmesi ve sağlam zemin üzerine kurulması.
• 10.3. Kapalı ve Dar Alanlar: Kapalı alana giriş izni, gaz ölçümleri (Oksijen, LEL, H2S) ve gözlemci (gözcü) bulundurma zorunluluğu.

MODÜL IV: SAĞLIK VE KKD YÖNETİMİ (3 Konu)

Bu modül, kişisel korunma ve meslek hastalıklarından kaçınma üzerine odaklanır.

11. Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) Yönetimi

• 11.1. KKD Seçimi ve Zorunluluğu: Risk değerlendirmesine uygun KKD seçimi ve çalışanların kullanma yükümlülüğü. CE işaretlemesi.
• 11.2. Vücut Bölümlerine Göre KKD: Baş (baret), Göz/Yüz (gözlük, siperlik), El/Kol (eldiven), Ayak (emniyet ayakkabısı), Solunum (maske) koruyucularının türleri ve bakımı.
• 11.3. KKD Bakım, Onarım ve Değişim: KKD’lerin kullanım ömrü, temizliği ve hasarlı donanımların derhal değiştirilmesi prosedürü.

12. Meslek Hastalıkları ve Hijyen

• 12.1. Maruziyet Yolları: Kimyasalların ve tehlikeli etkenlerin vücuda giriş yolları (solunum, temas, sindirim).
• 12.2. Endüstriyel Hijyen ve Temizlik: Çalışma ortamı temizliğinin ve kişisel hijyen kurallarının meslek hastalıkları üzerindeki etkisi.
• 12.3. Sağlık Gözetimi: İşyeri hekimi tarafından yapılan periyodik muayenelerin (Örn: Akciğer grafisi, odyometri) amacı ve sonuçlarının takibi.

MODÜL V: ACİL DURUM VE YÖNETİM (2 Konu)

Bu son modül, kriz anlarında soğukkanlı ve doğru müdahaleyi hedefler.

13. Acil Durum Planlaması ve Tatbikatlar

• 13.1. Acil Durum Senaryoları: Yangın, deprem, sel, kimyasal sızıntı ve terör olayları gibi potansiyel acil durumların belirlenmesi.
• 13.2. Acil Eylem Planı: Tahliye yolları, toplanma alanları, alarm sistemleri ve acil durum ekiplerinin (Arama-Kurtarma, İlk Yardım, Söndürme) görev dağılımı.
• 13.3. Tatbikatlar ve Geri Bildirim: Planın etkinliğini ölçmek için düzenli tatbikatlar yapılması ve eksikliklerin giderilmesi.

14. Kaza ve İlk Yardım Bilgisi

• 14.1. Kaza Yerine Müdahale: Olay yeri güvenliğini sağlama (çevreleme, enerji kesme) ve yaralının durumunu değerlendirme.
• 14.2. Temel İlk Yardım: Bilinç kontrolü, solunum yolunun açılması, kanama kontrolü ve şok yönetimi. (Not: Bu bir farkındalık eğitimidir, detaylı İlk Yardım Eğitimi ayrı alınmalıdır.)
• 14.3. Kaza Raporlama ve Araştırma: Kaza sonrası kanıt toplama, kök neden analizi ve gelecekteki benzer kazaları önleme için ders çıkarma.