Giriş ve Eğitimin Amacı
Vinç operatörlüğü ağır yüklerin kaldırılması, taşınması, yerleştirilmesi ve montajında kullanılan mekanik kaldırma araçlarının güvenli ve verimli biçimde çalıştırılmasını kapsayan bir meslek alanı. Bu meslek dalı yüksekte çalışma, ağır yük kontrolü, elektrik hatlarına yakın çalışma, devrilme riski ve mekanik arızalar gibi yüksek düzeyde riskler içerdiğinden “Tehlikeli ve Çok Tehlikeli İşler” kapsamına giriyor.
Eğitimin amacı vinç operatörlerinin:
Kaldırma makinelerinin teknik özelliklerini ve güvenli kullanım kurallarını öğrenmeleri
Yük hesaplaması, ağırlık merkezi, halat ve kanca güvenliği gibi teknik konularda bilgi edinmeleri
İş sağlığı ve güvenliği kurallarına tam uyum sağlamaları
Tehlike kaynaklarını tanıyarak güvenli vinç operasyonlarını gerçekleştirmelerini sağlamak
Vinç Türleri ve Kullanım Alanları
Kule vinçler: Şantiye ve yüksek yapı montajlarında kullanılıyor
Mobil vinçler: Tekerlekli ve paletli vinç sistemleri, taşınabilir yapılarıyla ağır sanayide tercih ediliyor
Gezer vinçler: Atölye, fabrika ve limanlarda sabit ray sistemi üzerinde çalışıyor
Portal vinçler: Açık alan yükleme, gemi inşa ve depo operasyonlarında kullanılıyor
Köprülü vinçler: Fabrika içi montaj ve üretim hatlarında sabit yük taşıma işlemleri için
Tavan vinçleri: Atölye içi yatay taşıma için
Vinçlerin sınıflandırılması: Kapasite, hareket kabiliyeti, kullanım alanı ve enerji kaynağına göre
Vinçlerin Temel Bileşenleri
Kule, bom, makara ve kanca sistemleri
Halat, zincir, tambur ve fren mekanizmaları
Hidrolik sistemler ve denge ayakları
Elektrik motorları ve kumanda panelleri
Limit şalterleri, acil durdurma düğmeleri, emniyet sensörleri
Kararlılık ve ağırlık merkezi hesaplama donanımları
Kabin içi göstergeler, kontrol kolları ve yük göstergeleri
Vinç Operasyonuna Hazırlık ve Günlük Kontroller
Günlük çalışma öncesi kontrol listesi oluşturma
Yağ, hidrolik sıvı, yakıt ve su seviyelerinin kontrolü
Halat, zincir ve kanca muayenesi
Limit şalteri ve fren sisteminin test edilmesi
Zeminin taşıma kapasitesi ve eğim durumu analizi
Çevresel risklerin değerlendirilmesi (hava koşulları, elektrik hatları, çevre engelleri)
Operasyon öncesi deneme kaldırması yapılması
Vinç devrilmesini önleyici denge sistemlerinin kontrolü
Yük Kaldırma Teknikleri ve Hesaplamaları
Yük ağırlığının tespiti ve kaldırma kapasitesi sınırlarının hesaplanması
Ağırlık merkezinin belirlenmesi ve denge noktalarının korunması
Halat ve zincirlerin doğru bağlanması
Kaldırma açısı, zincir uzunluğu ve yük dağılımı hesapları
Kaldırma sırasında dinamik yük etkileri ve rüzgar kuvveti hesaplamaları
Çift kanca ve tandem kaldırma teknikleri
Yükün güvenli indirilişi ve pozisyonlama prensipleri
Kaldırma Ekipmanları ve Aksesuarları
Kaldırma halatları, zincirler ve çelik sapanlar
Kanca, mapalar, kilitler, makaralar ve bağlantı elemanları
Kaldırma aparatları: çelik kelepçeler, manyetik tutucular, vakum sistemleri
Sapanlama yöntemleri (tekli, ikili, üçlü ve dörtlü bağlantılar)
Ekipmanların etiketleme, periyodik muayene ve bakım gereklilikleri
Aşınma, deformasyon ve kopma tespit kriterleri
Ekipman seçiminde TS EN standartlarına uygunluk kontrolü
Vinç Kullanımında Güvenli Çalışma Kuralları
Yük altında insan bulunmaması
Vinç üzerinde yük taşırken ani hareketlerden kaçınma
Dönüş, sallanma ve savrulma risklerine karşı önlem
Rüzgar, yağmur ve zemin kayganlığına karşı dikkat edilmesi gereken hususlar
Yükü taşırken görüş mesafesinin korunması
Haberleşme ve işaret dili kurallarının uygulanması
Yetkisiz kişilerin vinç alanına girmesinin önlenmesi
İşaretçi (Sapancı) ile Koordinasyon
Sapancının görev ve sorumlulukları
El işaretleri, telsiz komutları ve görsel haberleşme yöntemleri
Operatör-sapancı arasındaki iletişim hiyerarşisi
Kaldırma öncesi onay, yük yönlendirme ve durdurma komutları
İşaretçi konumunun önemi ve görüş hattının korunması
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre kaldırma ekipmanlarında alınması gereken önlemler
Fiziksel riskler: sıkışma, devrilme, düşme, çarpma
Mekanik riskler: halat kopması, kanca kırılması, yük düşmesi
Elektrik riskleri: hatlara yakın çalışma, topraklama eksikliği
Kimyasal ve gürültü riskleri
Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı: baret, reflektörlü yelek, eldiven, iş ayakkabısı, emniyet kemeri
Risk analizi ve saha güvenlik planı hazırlanması
İlk yardım ve acil durum prosedürleri
Vinç Kazaları ve Önlenmesi
Kaza nedenlerinin sınıflandırılması (mekanik, insan, çevresel, bakım eksikliği)
Kaza öncesi ve sonrası davranış şekilleri
Olay yeri güvenliğinin sağlanması
Elektrik hattı teması, halat kopması ve devrilme durumunda yapılacak işlemler
Kaza analizi ve kök neden araştırması
İş kazası raporlaması ve kayıt tutma süreçleri
Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller
Vinçlerin periyodik kontrol periyotları (en az yılda bir TSE/İSG uzmanı tarafından)
Mekanik sistemlerin yağlanması ve gevşek bağlantıların sıkılması
Halat değişimi, tambur kontrolü ve kanca testleri
Elektrik sistemlerinde kaçak akım ve topraklama ölçümleri
Hidrolik sistemlerde sızıntı kontrolü
Vinç bakım kayıt defteri tutma esasları
Periyodik muayene raporlarının arşivlenmesi
Yasal Mevzuat ve Standartlar
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
Kaldırma ve Taşıma Ekipmanlarının Periyodik Kontrol Tebliği
TS ISO 9927 – Vinçlerin Muayene Standardı
TS ISO 4309 – Çelik Halat Bakım ve Kontrol Standardı
TSE Hizmet Yeterlilik Belgeleri ve operatör yetkilendirme şartları
CE işaretlemesi ve üretici sorumlulukları
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) standartları
Çevre Koruma ve Atık Yönetimi
Yağ, yakıt ve hidrolik sıvı sızıntılarının çevreye etkisi
Atık yağların depolanması ve bertaraf edilmesi
Gürültü ve titreşim azaltıcı önlemler
Yakıt tüketimi ve karbon salınımı kontrolü
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi uygulamaları
Saha temizliği ve vinç park alanı düzeni
Uygulamalı Eğitim ve Saha Çalışmaları
Vinç üzerinde günlük bakım ve kontrol uygulaması
Yük kaldırma, döndürme ve yerleştirme tatbikatı
Ağırlık merkezi hesaplama uygulaması
Halat, zincir ve sapan muayenesi çalışması
Saha risk analizi ve güvenli kaldırma planı oluşturma
İşaretçi ile koordineli kaldırma tatbikatı
Vinç kazası simülasyonu ve acil müdahale eğitimi
Değerlendirme ve Sonuç
Eğitim sonunda katılımcılar:
Vinçlerin teknik özelliklerini ve kullanım prensiplerini
Yük kaldırma hesaplamaları ve güvenli taşıma yöntemlerini
İş sağlığı, güvenliği ve çevre koruma kurallarını
Mevzuat, denetim ve kalite kontrol süreçlerini ayrıntılı biçimde öğrenmiş olacaklar